Dünýäniň bitewi dünýä bazaryna girmeginde kofe, kakao we beýleki içgiler ýaly çaý Günbatar ýurtlary tarapyndan ýokary baha berildi we dünýädäki iň uly içgä öwrüldi.
Halkara çaý geňeşiniň iň soňky statistikasyna görä, 2017-nji ýylda dünýädäki çaý ekiş meýdany 4,89 million gektara, çaýyň çykarylyşy 5,812 million tonna, dünýäde çaý sarp edilişi 5,571 million tonna boldy.Dünýä çaý önümçiligi bilen satuwyň arasyndaky gapma-garşylyk henizem görnüp dur.Dünýädäki çaýyň ösüşi esasan Hytaýdan we Hindistandan gelýär.Hytaý dünýäde iň uly çaý öndüriji boldy.Bu maksat bilen, dünýä çaý önümçiliginiň we söwda usulyny kesgitlemek we seljermek, dünýä çaý senagatynyň dinamiki tendensiýalaryna düşünmek, Hytaýyň çaý senagatynyň ösüş perspektiwalaryna we söwda ugurlaryna garaşmak üçin möhüm ähmiýete eýe- gapdal gurluş özgertmeleri we hytaý çaýynyň halkara bäsdeşlik ukybyny ýokarlandyrmak.
Tea Çaý söwdasynyň mukdary azaldy
Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy statistika maglumatlar bazasynyň statistikasyna görä, häzirki döwürde çaý öndürýän 49 ýurt bar we çaý içýän ýurtlar bäş yklymyň 205 ýurduny we sebitini öz içine alýar.2000-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli dünýädäki çaý söwdasynyň umumy ösüşi, soňra bolsa peselmek tendensiýasyny görkezdi.Dünýädäki çaý söwdasynyň umumy mukdary 2000-nji ýylda 2.807 million tonnadan 2016-njy ýylda 3,4423 million tonna çenli ýokarlandy we 22,61 göterim ýokarlandy.Şolaryň arasynda import 2000-nji ýylda 1,343,200 tonnadan 2016-njy ýylda 1,741,300 tonna çenli ýokarlandy we 29,64% ýokarlandy;eksport 2000-nji ýylda 1,464,300 tonnadan 2016-njy ýylda 1,701,100 tonna çenli ýokarlandy we 16,17% ýokarlandy.
Soňky ýyllarda dünýädäki çaý söwdasynyň mukdary peselip başlady.2016-njy ýylda çaý söwdasynyň umumy mukdary 2015-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 163,000 tonna azaldy, bu bolsa geçen ýyl bilen deňeşdirilende 4,52% azaldy.Şolaryň arasynda importyň mukdary 2015-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 114,500 tonna, geçen ýyl bilen deňeşdirilende 6,17 göterim azaldy we eksport mukdary 2015-nji ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende 41,100 tonna azaldy. ýyl 2.77% azaldy.Import mukdary bilen eksportyň arasyndaky boşluk yzygiderli azalýar.
Tea Çaý söwdasynyň kontinentara paýlanyşy üýtgedi
Çaý sarp edilişiniň we önümçiliginiň üýtgemegi bilen yklymlaryň arasyndaky çaý söwdasynyň mukdary şoňa görä ösdi.2000-nji ýylda Aziýanyň çaý eksporty dünýädäki çaý eksportynyň 66% -ini emele getirip, dünýäde çaý üçin iň möhüm eksport bazasyna öwrüldi, ondan soň Afrika 24%, Europeewropa 5%, Amerika 4% we Okeaniýa 1%.2016-njy ýyla çenli dünýädäki çaý eksportynyň paýy hökmünde Aziýanyň çaý eksporty 4 göterim aşaklap 62 göterime çenli azaldy.Afrika, Europeewropa we Amerika hemmesi birneme ýokarlandy we degişlilikde 25%, 7% we 6% ýokarlandy.Okeaniýanyň dünýädäki çaý eksportynyň paýy 0,25 million tonna çenli azaldy.Aziýanyň we Afrikanyň çaý eksportynyň esasy yklymlarydygyny görmek bolýar.
2000-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli Aziýa çaý eksporty dünýä çaý eksportynyň 50% -den gowragyny emele getirdi.Soňky ýyllarda bu paý azalsa-da, iň uly çaý eksport materigi bolup durýar;Afrika çaý eksporty boýunça ikinji orunda durýar.Soňky ýyllarda çaý eksportyň paýy birneme ýokarlandy.
Continhli yklymlardan çaý importy nukdaýnazaryndan 20-nji asyryň başynda Aziýanyň importy takmynan 3% boldy.2000-nji ýyla çenli bu görkeziji 36% boldy.2016-njy ýylda 45% -e çenli ýokarlandy we dünýäniň esasy çaý import bazasyna öwrüldi;XIX asyryň başynda Europeewropa Hytaýyň importy dünýädäki çaý importynyň 64% -ini emele getirdi, 2000-nji ýylda Aziýa bilen deňeşdirilende 36% -e, 2016-njy ýylda bolsa 30% -e çenli azaldy;Afrikanyň importy 2000-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli birneme azaldy, 17% -den 14% -e çenli azaldy;Amerikanyň çaý importy, dünýädäki paýynyň dünýädäki üýtgewsiz bölegini düzdi, henizem 10% töweregi.Okeaniýadan import 2000-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli ýokarlandy, ýöne dünýädäki paýy birneme azaldy.Aziýa bilen Europeewropanyň dünýäde çaý importynyň esasy yklymlarydygyny, Europeewropada we Aziýada çaý importynyň tendensiýasynyň “azalmak we artmak” tendensiýasyny görkezýändigini görmek bolýar.Aziýa iň uly çaý import materigi bolmak üçin Europeewropadan öňe geçdi.
Tea Çaý import we eksport bazarlarynyň konsentrasiýasy birneme jemlenendir
2016-njy ýylda çaý eksport edýänleriň arasynda ilkinji bäşlik Hytaý, Keniýa, Şri-Lanka, Hindistan we Argentina boldy, eksporty dünýädäki çaý eksportynyň 72.03% -ini emele getirdi.Çaý eksport edijileriniň çaý eksporty boýunça ilkinji onluk, dünýädäki çaý eksportynyň 85,20% -ini emele getirdi.Ösýän ýurtlaryň esasy çaý eksport edijileridigini görmek bolýar.Çaý eksport edýän ilkinji on ýurt, dünýä söwdasynyň kanunlaryna laýyk gelýän ösýän ýurtlar, ýagny pes bahaly çig mal bazarynda ösýän ýurtlar agdyklyk edýär.Şri-Lanka, Hindistan, Indoneziýa, Tanzaniýa we beýleki ýurtlarda çaý eksportynyň azalmagy boldy.Şolaryň arasynda Indoneziýanyň eksporty 17,12%, Şri-Lanka, Hindistan we Tanzaniýa degişlilikde 5,91%, 1.96% we 10,24% aşaklady.
2000-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli Hytaýyň çaý söwdasy ösmegini dowam etdirdi we çaý eksport söwdasynyň ösüşi şol döwürdäki import söwdasyndan ep-esli ýokarydy.Esasanam BSG-e girensoň, Hytaýyň çaý söwdasy üçin köp mümkinçilikler döredildi.2015-nji ýylda Hytaý ilkinji gezek iň uly çaý eksportçysy boldy.2016-njy ýylda ýurdumyň çaý eksporty 130 ýurt we sebitde esasan gök çaý eksporty artdy.Eksport bazarlary esasan Günbatar, Demirgazyk, Afrika, Aziýa we beýleki ýurtlarda we sebitlerde jemlenendir, esasan Marokko, Japanaponiýa, Özbegistan, ABŞ, Russiýa, Gonkong, Senegal, Gana, Mawritani we ş.m.
2016-njy ýylda çaý import edýän ilkinji bäş ýurt Pakistan, Russiýa, ABŞ, Angliýa we Birleşen Arap Emirlikleri boldy.Olaryň importy dünýädäki çaý importynyň 39,38% -ini, çaý import edýän ilkinji on ýurduň 57,48% -ini emele getirdi.Ösýän ýurtlar çaý import edýän ilkinji on ýurduň aglaba bölegini emele getirýär, bu yzygiderli ykdysady ösüş bilen ösýän ýurtlarda çaý sarp edilişiniň hem kem-kemden artýandygyny görkezýär.Russiýa dünýäde çaý sarp ediji we import ediji ýurtdyr.Itsaşaıjylarynyň 95% -inde çaý içmek endigi bar.2000-nji ýyldan bäri dünýäde iň uly çaý import ediji boldy. Soňky ýyllarda Pakistan çaý içmekde çalt ösdi.2016-njy ýylda dünýädäki iň uly çaý bolmak üçin Russiýadan öňe geçdi.import ýurdy.
Ösen ýurtlar, ABŞ, Angliýa we Germaniýa hem çaý import edijilerdir.Amerikanyň Birleşen Ştatlary we Angliýa, dünýäniň ähli çaý öndürýän ýurtlaryndan diýen ýaly çaý import edip, dünýäniň esasy import edijilerinden we sarp edijilerinden biridir.2014-nji ýylda ABŞ ilkinji gezek Angliýadan öňe geçip, Russiýa we Pakistandan soň dünýäde üçünji orunda durýar.2016-njy ýylda Hytaýyň çaý importy dünýädäki çaý importynyň bary-ýogy 3,64% -ini emele getirdi.Import edýän 46 ýurt (sebit) bardy.Import söwdasynyň esasy hyzmatdaşlary Şri-Lanka, Taýwan we Hindistan boldy.Üçüsi bilelikde Hytaýyň çaý importynyň 80% -ini emele getirdi.Şol bir wagtyň özünde Hytaýyň çaý importy çaý eksportyndan has pes.2016-njy ýylda Hytaýyň çaý importy eksportyň 18,81% -ini emele getirdi we bu çaýyň Hytaýyň çaý eksportynyň daşary ýurt walýutasynda gazanýan esasy oba hojalyk önümlerinden biridigini görkezýär.
Iş wagty: 17-2021-nji mart
